Tekstil Kamu mu Özel mi? Hikâyeler, Veriler ve Gerçeklerle Dokunan Bir Sektörün Anatomisi
Bazı sektörler vardır ki, onları bir kategoriye sıkıştırmak zordur. “Kamu mu, özel mi?” diye sorduğunuzda yanıt, siyah ya da beyaz gibi net değildir. Tekstil sektörü tam da böyle bir alandır. Ekonominin en köklü, en geniş istihdam alanlarından biri olan tekstil, tarih boyunca hem kamu politikalarının hem de özel girişimlerin şekillendirdiği bir endüstri oldu. Bu yazıda, bu sorunun arkasındaki çok katmanlı gerçeği; rakamlarla, hikâyelerle ve toplumsal etkilerle birlikte inceleyeceğiz.
Tekstil: İnsanlık Tarihiyle Birlikte Dokunan Bir Sektör
Tekstilin hikâyesi insanlığın hikâyesi kadar eski. İlk dokuma tezgâhlarının kullanıldığı Mezopotamya’dan, sanayi devrimini tetikleyen İngiliz tekstil fabrikalarına kadar uzanan bu serüven, insan emeğiyle teknolojinin el ele verdiği bir tarih anlatısıdır. Bugün ise tekstil; tasarım, üretim, dağıtım ve perakende gibi katmanlarıyla küresel bir dev haline gelmiş durumda. 2024 verilerine göre dünya tekstil ve hazır giyim pazarının büyüklüğü 1,7 trilyon doları aştı ve bu sektör, dünya genelinde yaklaşık 300 milyon kişiye doğrudan istihdam sağlıyor.
Bu rakamlar, bize sektörün yalnızca ticari değil, aynı zamanda sosyal bir yapı taşı olduğunu gösteriyor. Peki bu devasa yapı kamuya mı, yoksa özel sektöre mi ait?
Tekstil Büyük Ölçüde Özel Sektörün Alanıdır
Gerçekçi olalım: tekstil sektörü büyük oranda özel girişimlerin omuzlarında yükseliyor. Tasarım evlerinden küçük atölyelere, dev moda markalarından global tedarik zincirlerine kadar üretimin neredeyse tamamı özel sektör tarafından yürütülüyor. Türkiye’de tekstil ve hazır giyim ihracatının %90’ından fazlası özel şirketler tarafından gerçekleştiriliyor. Bu, yalnızca sermayenin değil, inovasyonun, pazarlamanın ve rekabet gücünün de özel sektör kaynaklı olduğunu gösteriyor.
Ancak bu tablo, kamunun rolünün önemsiz olduğu anlamına gelmiyor. Aksine, kamu sektörü tekstil için düzenleyici çerçeveyi belirliyor, ihracatı teşvik ediyor, Ar-Ge destekleri sağlıyor ve sektörü uluslararası rekabete hazırlayacak politikalar geliştiriyor. Örneğin, Türkiye’de TÜBİTAK ve KOSGEB destekleri sayesinde yüzlerce tekstil işletmesi sürdürülebilir üretime geçiş yaptı. Ayrıca tekstil eğitimleri ve mesleki kurslar da kamunun istihdamı güçlendirme çabalarının bir parçası.
Gerçek Bir Hikâye: Bursa’dan Milano’ya Uzanan Bir Yol
Bursa’da küçük bir tekstil atölyesinde çalışan Ayşe’nin hikâyesi, sektörün dinamiklerini anlamak için güzel bir örnek. Ayşe’nin ailesi nesillerdir kumaş dokumacılığı yapıyor. Devletin sunduğu KOBİ destekleri sayesinde atölyelerini modernleştirdiler ve Avrupa pazarına açıldılar. Bugün Ayşe’nin şirketi, İtalya’ya ihracat yapan orta ölçekli bir marka haline geldi. Bu hikâye, kamunun destekleyici rolüyle özel girişimciliğin birleştiğinde ortaya çıkan sinerjiyi gösteriyor.
Kamu Müdahalesi Nerede Devreye Girer?
Tekstil, düşük ücretli emeğe dayalı üretim modelleri, çevre kirliliği ve hızlı moda gibi eleştirilerin hedefinde olan bir sektör. Bu noktada kamu sektörü devreye girer. İşçi hakları, çevre standartları, ihracat politikaları ve ticaret anlaşmaları gibi alanlarda düzenlemeler, sektörün sürdürülebilirliğini sağlamak açısından hayati öneme sahiptir. Örneğin Avrupa Birliği’nin “Yeşil Mutabakat” politikası, tekstil üreticilerini çevre dostu süreçlere geçmeye zorluyor. Türkiye’de de bu politikaya uyum sağlamak için kamusal teşvikler ve denetim mekanizmaları devreye alındı.
Verilerle Gerçekler
- Dünya genelinde tekstil sektöründe çalışanların %75’i kadınlardan oluşuyor.
- Türkiye’de tekstil ve hazır giyim, toplam ihracatın yaklaşık %12’sini oluşturuyor.
- 2023’te Türkiye’nin tekstil ihracatı 13 milyar dolar seviyesini geçti.
- Kamu destekli sürdürülebilir üretim projeleri sayesinde karbon emisyonlarında %18 azalma sağlandı.
Kamu mu Özel mi? Aslında Ortak Bir Hikâye
Sonuç olarak, tekstil sektörünü tek başına kamu ya da özel sektör olarak tanımlamak mümkün değil. Evet, üretimin büyük kısmı özel sektörde gerçekleşiyor. Ancak sektörün yönünü çizen, standartlarını belirleyen, rekabetçiliğini artıran ve sürdürülebilirlik hedeflerini destekleyen bir kamu çerçevesi olmadan bu başarı hikâyesi eksik kalırdı. Tekstil, her iki tarafın da katkısıyla var olan ve büyüyen bir ortak alan.
Bu nedenle doğru soru “Tekstil kamu mu özel mi?” değil, “Tekstil sektörünü daha adil, sürdürülebilir ve kapsayıcı hale getirmek için kamu ve özel sektör nasıl birlikte çalışabilir?” olmalı.
Şimdi Sıra Sizde!
Peki sizce devlet, tekstil gibi stratejik bir sektörde daha fazla söz sahibi olmalı mı? Yoksa özel sektörün dinamizmi ve inovasyonu ön planda tutulmalı mı? İş gücü hakları, çevresel etkiler ve küresel rekabet açısından hangi tarafın rolü daha kritik? Görüşlerinizi yorumlarda paylaşın, bu çok katmanlı hikâyeyi birlikte tartışalım.